در ابتدا بفرماييد تخلف پژوهشی شامل بر چه مواردی است؟ تخلف پژوهشی یا همان research misconduct شامل بر داده سازی، تغییر در داده ها یا سرقت ادبی( پلژریسم) است و مراحل مختلف پژوهش مانند ایده پردازی، انجام پژوهش، تنظیم گزارش، تهیه و چاپ مقاله را در بر می گیرد. این تخلف ها طیف متنوعی دارند مثلا شروع پژوهش قبل از اخذ کد اخلاقی، عدم رعایت پروتکل مصوب و تحمیل خطرغیر قابل توجیه به سوژه های پژوهش، درج نام افرادی که مشارکتی در پژوهش و تدوین مقاله نداشته اند و.... گاهی افراد آگاهانه دست به تخلف آشکار می زنند و گاهی به دلیل اهمال و بی توجهی ممکن است اتفاق بیفتد. پس اگر فردی قصد تقلب و تخلف هم نداشته باشد ممکن است ناخواسته به دلیل بی دقتی یا غفلت این موضوع اتفاق بیفتد؟ بله مثلا اگر شما استاد راهنمای یک پایان نامه باشید و به دلیل مشغله یا دلایل دیگر، تدوین و ارسال مقاله را به دانشجوی خود بسپارید و مشکلی مثلا عدم رعایت کپی رایت در استفاده از تصاویر کتب یا مجلات دیگر و بازنشر آنها بدون اجازه ی نویسندگان در مقاله باشد شما نیز تخلف کرده اید. لذا این عضو هیئت علمی نمی تواند بگوید اسم من در مقاله هست ولی از این کپی برداری خبر نداشتم یا نمی دانستم اینگونه کپی برداری تخلف است. در واقع این عذر بدتر از گناه است. این اصطلاحی که تحت عنوان whistle blower در مورد تخلفات پژهشی بکار می رود به چه معناست؟ مثل داور مسابقه که در سوت می دمد و دیگران را از رخداد خطا مطلع می کند، whistle blower فردی است که به نحوی متوجه تخلف پژوهشی می شود و آن را علنی می کند. البته یادمان نرود که اگر خدای نکرده به دلیل تعارض منافع تهمتی در مورد تخلف پژهشی وارد شود چه از لحاظ آکادمیک و چه اخلاقی خطا است: لذا اگر شبهه ای در موردی وجود دارد عزیزان می توانند با یا بدون ذکر نام خود از طریق ایمیل کمیته اخلاق دانشگاه ethics@tums.ac.ir ما را مطلع کنند که بررسی کنیم؛ بنابراین اعلام عمومی تخلفی که ثابت نشده خودش نوعی تخلف است و با آن برخورد می شود و به آن در اصطلاح malicious allegation می گویند. اصولاً به چه دلایلی تخلف پژوهشی اتفاق می افتد؟ پاسخ: گاهی بی توجهی دانشجو به انجام مراحل کار در طی زمان و سپس تلاش برای جمع کردن پژوهش برای فارغ التحصیل شدن هر چه سریع تر مطرح است. گاهی آموزش و نظارت کافی توسط استاد محترم راهنما نسبت به عملکرد پژوهشی دانشجو وجود نداشته و به قول معروف دانشجو یک روز آمده موضوع را ثبت کرده و یک روز هم برای دفاع مراجعه کرده. این را اساتید و گروه ها نباید بپذیرند... چه توصیه ها و راهنمایی هایی برای پژوهشگران در این خصوص دارید؟ از اعضای محترم هیئت علمی و همکاران گرامی می خواهم در مورد پژوهش از قبیل پایان نامه و طرح‌های تحقیقاتی، آموزش در مورد ملاحظات اخلاقی و نظارت بر عملکرد دانشجویان خود را در اولویت قرار دهند. ثبت مستندات مثلا lab notebook می تواند به اساتید در پایش فعالیت پژوهشی دانشجویان کمک کند. وقتی دانشجو بداند لازم است تک تک نمونه های بالینی و آزمایشگاهی را ثبت کند و به صورت دوره‌ای در اختیار استاد راهنما قرار دهد احتمال تخلف کم می شود. نکته دیگر اینکه اگر قرار است پژوهشی که در آن مشارکت داشته ایم چاپ شود هرگز بدون مطالعه متن مقاله اجازه ندهید نام شما به عنوان نویسنده در مقاله ای بیاید. قبلا به نظر می رسد بیشتر نگرانی همکاران تحقیق این بود که نکند مقاله ای چاپ شود و نام ایشان به عنوان نویسنده در آن نباشد (ghost author) ولی الان باید مراقب صیانت از حیثیت علمی و آکادمیک فردی و دانشگاهی که با زحمت کسب شده باشیم و بی محابا آن را به خطر نیندازیم. اگر مقاله ای را که اسم شما در آن به عنوان نویسنده درج شده بدون مطالعه تایید کنید و بعدا مشخص شود مقاله مشکلات علمی و اخلاقی دارد و مثلا retract شود عدم اطلاع از وجود این تخلف در متن مقاله ی چاپ شده توجیه قابل قبولی برای مجامع علمی و کمیته ی اخلاق نیست. در عین حال اگر این موضوع یعنی درج اسم شما به عنوان نویسنده بدون اطلاع و موافقت شما صورت پذیرد امکان شکایت برای شما در کمیته اخلاق دانشگاه و نیز به مدیر مسئول مجله محفوظ است. در دانشگاه علوم پزشکی تهران چه برخوردی با اینگونه تخلفات می شود؟ ان‌شاءالله که از این موارد نداشته باشیم ولی تخلف پژوهشی اعضای هیئت‌علمی پس از احراز در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه به هیئت انتظامی و در مورد دانشجویان به کمیته انضباطی ارجاع می شود. در سایر دانشگاه‌های معتبر دنیا هم بر اساس شدت تخلف، مداخلات مختلف است و از عدم اعطای گرنت‌های آتی، جلوگیری از ارتقای شغلی، retraction مقاله تا توقف همکاری و اخراج متفاوت است. ممنون از وقتي که به ما اختصاص داديد. من هم از شما تشکر مي‌کنم.